دهان جای پرکاریه، که در تمام ساعات روز درگیر خوردن، نوشیدن، نفس کشیدن، لبخند زدن، اخم کردن و حرف زدنه. این عضو مدام در معرض حمله میکروب‌ها و همچنین فرسودگی ناشی از فعالیت تقریباً دائمی قرار داره. دهان به عنوان دریچه‌ای به مجاری تنفسی و گوارشی بدن، پنجره‌ای به سوی سلامت کلی شما هم هست. در ادامه به برخی از مشکلاتی که می‌تونن دهان انسان رو تحت تأثیر قرار بدن، اشاره می‌کنیم.
بیماری لثه
بیماری لثه با ژنژیویت یا همون التهاب لثه شروع می‌شه که با لثه‌های متورم و قرمزی که به راحتی خونریزی می‌کنن، مشخص می‌شه. این التهاب به خاطر جمع شدن باکتری‌ها (به شکل پلاک) در پایه دندان‌ها به وجود میاد. اگه این وضعیت درمان نشه، بیماری می‌تونه به پریودنتیت تبدیل بشه که یک عفونت شدید لثه است و می‌تونه بافت لثه و استخوانی که دندان‌ها رو نگه داشته از بین ببره.
پوسیدگی دندان
پوسیدگی دندان در هر مرحله‌ای از زندگی رایجه و با تعداد حیرت‌انگیزی از بیماری‌ها مثل بیماری‌های قلبی-عروقی، زوال عقل، زخم معده و نارسایی کلیه مرتبطه. باکتری‌هایی که تو دهان ما زندگی می‌کنن، اسیدهایی ترشح می‌کنن که مینای دندان رو از بین می‌بره و باعث ایجاد حفره (کرم‌خوردگی) می‌شه. اگه این حفره‌ها درمان نشن، باکتری‌ها به عاج نرم‌تر زیر مینا حمله می‌کنن و در نهایت پالپ داخلی دندان رو عفونی می‌کنن. علائمش شامل لکه‌های رنگی روی دندان، حساسیت به گرما و سرما، بوی بد دهان و درد دندان یا فک می‌شه.
دندان‌قروچه (براکسیسم)
دندان‌قروچه یا براکسیسم یعنی فشار دادن یا ساییدن دندان‌ها روی هم وقتی که در حال غذا خوردن نیستیم. از اونجایی که این اتفاق معمولاً تو خواب میفته، یک اختلال حرکتی مرتبط با خواب محسوب می‌شه، هرچند ممکنه تو بیداری هم اتفاق بیفته. این حالت تو بچه‌ها شایع‌تره و در بزرگسالی می‌تونه با استرس و آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب) مرتبط باشه. علائمی که نشون می‌ده ممکنه دندان‌قروچه داشته باشید شامل خواب بی‌کیفیت، سردرد، درد گردن و فک، دندان‌های فرسوده یا آسیب‌دیده و فرورفتگی‌های دندانه‌دار در زبانتون می‌شه.
اختلال مفصل گیجگاهی-فکی
اختلال مفصل گیجگاهی-فکی یا TMD، یک وضعیت دردناک مربوط به مفصل فکه که استخوان فک پایین رو به جمجمه وصل می‌کنه. این مفصل پیچیده و پرکار در جویدن، قورت دادن، حرف زدن و خمیازه کشیدن نقش داره. علائم TMD می‌تونه شامل درد فک، مشکل در باز کردن یا بستن دهان و صدای کلیک یا تق‌تق هنگام حرکت فک باشه.
شکاف‌های دهانی-صورتی
بعضی از نوزادان با شکافی در سقف دهان و/یا لب به دنیا میان که بهش شکاف کام و لب‌شکری می‌گن. این شکاف‌ها می‌تونن تو هر کدوم از لب‌ها، کام یا هر دو؛ و در یک طرف یا هر دو طرف دهان ایجاد بشن. این وضعیت خیلی زود در دوران بارداری اتفاق میفته، یعنی زمانی که بافت‌ها یا ساختارهای استخوانی لب و دهان جنین به درستی به هم جوش نمی‌خورن. این اتفاق نتیجه عوامل ژنتیکی و محیطی مثل کمبود اسید فولیک، سیگار کشیدن، دیابت، چاقی، عفونت‌های ویروسی و استفاده از داروهای خاص در دوران بارداریه.
ادونتوما (تومور دندانی)
ادونتوماها تومورهای خوش‌خیمی هستن که از بافت دندانی تشکیل شدن و می‌تونن به شکل یک دندان اضافی یا مجموعه‌ای از دندان‌های کوچیک ظاهر بشن. این شایع‌ترین نوع تومور دندانیه که معمولاً در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شه. اغلب علامتی نداره اما می‌تونه شامل درد، تورم و تأخیر در رویش دندان‌های دائمی باشه. در یک مورد قابل توجه در چنای هند، در توموری در فک پایین یک پسر هفت ساله، ۵۲۶ دندان اضافی پیدا شد.
بوی بد دهان
بوی بد دهان با یک کمپین بازاریابی لیسترین در دهه ۱۹۲۰ سر زبون‌ها افتاد. این کمپین یک شوینده ضدعفونی‌کننده – که اون موقع برای شستن زمین و درمان سوزاک استفاده می‌شد – رو به عنوان درمانی برای «هالیتوز مزمن» (بوی بد دهان) تبلیغ کرد (و اتفاقاً باعث ایجاد نسل‌ها اضطراب اجتماعی در مورد بوی بد دهان شد). هالیتوز معمولاً به خاطر سنگ لوزه، پوسیدگی دندان، بیماری لثه و عفونت‌های دهان یا سینوس ایجاد می‌شه، اما می‌تونه به بیماری‌های جدی‌تری مثل دیابت، سرطان ریه و فیبروز کیستیک هم اشاره داشته باشه.
واکنش‌های حساسیت بیش از حد دهانی
واکنش‌های حساسیت بیش از حد دهانی، واکنش‌های غیرطبیعی در داخل و اطراف دهان به مقادیر حتی کم از مواد معمولاً بی‌ضرره، از جمله غذاها، داروها، آمالگام‌های دندانپزشکی و داروهای بی‌حسی. علائم می‌تونه شامل واکنش‌های آلرژیک تهدیدکننده زندگی مثل آنافیلاکسی، یا علائم خفیف‌تری مثل تورم، خارش، سوزش یا زخم در دهان و همچنین نوعی التهاب لثه باشه که رنگ لثه‌ها رو قرمز روشن می‌کنه. این واکنش می‌تونه فوری یا با تأخیر باشه که ممکنه تشخیص ماده مقصر رو سخت کنه.
خشکی دهان
خشکی دهان – که به طور رسمی زروستومیا نامیده می‌شه – یک وضعیت شایعه که خودش یک اختلال نیست بلکه یک علامت یا عارضه جانبیه. این مشکل می‌تونه به خاطر داروهایی که جریان بزاق رو کاهش می‌دن، تنفس از راه دهان به دلیل گرفتگی بینی، کم‌آبی بدن، آسیب به غدد بزاقی مثل پرتودرمانی سرطان، و بیماری‌های خودایمنی مثل سندرم شوگرن که به سلول‌های بزاقی حمله می‌کنن، ایجاد بشه. خشکی دهان هم بر کیفیت زندگی و هم بر سلامت دهان تأثیر می‌ذاره و باعث ناراحتی، تأثیر بر حس چشایی، مشکل در صحبت کردن و قورت دادن، و افزایش آسیب‌پذیری در برابر پوسیدگی دندان و عفونت‌های قارچی می‌شه.
سندرم سوزش دهان
سندرم سوزش دهان یک وضعیت دردناکه که با احساس سوزش مکرر یا مداوم در زبان، لب‌ها یا دهان تعریف می‌شه. این سندرم اغلب با خشکی دهان و تغییرات چشایی همراهه و بیشتر در زنان یائسه شایعه. علت این سندرم به خوبی شناخته نشده اما ممکنه به آسیب عصبی ناشی از تغییرات هورمونی مرتبط باشه.
ورم لوزه
ورم لوزه یا تونسیلیت، عفونت لوزه‌هاست که با التهاب، گلودرد، بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن و تب مشخص می‌شه. لوزه‌ها اندام‌های کوچکی هستن که بخشی از سیستم لنفاوی رو تشکیل می‌دن؛ لوزه‌های کامی شناخته‌شده‌ترین نوع هستن و در پشت گلو در هر طرف قرار دارن. ورم لوزه بیشتر در کودکان اتفاق میفته و بعضی از افراد اگه از ورم لوزه مزمن رنج ببرن، لوزه‌هاشون رو برمی‌دارن.
لارنژیت (التهاب حنجره)
لارنژیت التهاب موقت یا مزمن حنجره (که بهش جعبه صدا یا گلوت هم می‌گن) هست. حنجره عضوی در گلوئه که تارهای صوتی رو در خودش جا داده و راه‌های هوایی ما رو از بقایای غذا محافظت می‌کنه. التهابش باعث گرفتگی صدا، گلودرد و/یا سرفه می‌شه. شایع‌ترین علت لارنژیت، عفونت تنفسی مثل سرماخوردگی یا آنفولانزاست؛ علل غیرعفونی شامل فشار به صدا، رفلاکس اسید، آلرژی‌ها، سرطان، بیماری‌های خودایمنی، پولیپ‌ها و قرار گرفتن در معرض دود و سایر محرک‌های استنشاقی می‌شه.
هرپانژین
هرپانژین یک بیماری ویروسی شایع و مسریه که باعث ایجاد برجستگی‌های کوچک با حلقه قرمز در پشت گلو می‌شه و اغلب با تب، تورم غدد، گلودرد و بی‌اشتهایی همراهه. این بیماری در کودکان تا ۱۰ سال شایع‌تره اما می‌تونه در همه گروه‌های سنی رخ بده. هرپانژین یک عفونت انتروویروسیه – از ویروس‌هایی که به دستگاه گوارش حمله می‌کنن – و اغلب از طریق مدفوع آلوده منتقل می‌شه.
گلودرد استرپتوکوکی
گلودرد استرپتوکوکی (فارنژیت) یک عفونت باکتریایی و مسری گلو و لوزه‌هاست که توسط باکتری استرپتوکوک پیوژنز ایجاد می‌شه، باکتری‌ای که مسئول مخملک هم هست. این بیماری که در کودکان از پنج سالگی شایع‌تره، با تب، گلودرد (مخصوصاً هنگام قورت دادن)، لوزه‌های قرمز و متورم، و لکه‌های قرمز ریز در سقف دهان مشخص می‌شه. بچه‌های کوچیکتر ممکنه حالت تهوع و استفراغ هم داشته باشن. اگه این بیماری درمان نشه، می‌تونه باعث تب روماتیسمی و بیماری کلیوی بشه.
آفت دهان
زخم‌های دهان یا آفت‌ها، ضایعات کوچک و کم‌عمقی هستن که روی زبان، داخل گونه‌ها، لب‌های داخلی یا سقف دهان پیدا می‌شن. زخم‌های آفتی – که بهشون «کنکر سور» هم می‌گن – شایع‌ترین نوع هستن و معمولاً خود به خود خوب می‌شن، اما زخم‌های دهان می‌تونن با طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها مرتبط باشن، از جمله عفونت‌های ویروسی مثل کووید-۱۹ و چیکونگونیا، بیماری‌های گوارشی مثل سلیاک و کرون، اختلالات خودایمنی، و همچنین تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم.
ویروس هرپس سیمپلکس (تبخال)
ویروس هرپس سیمپلکس نوع ۱ (HSV-1) یک ویروس بسیار عفونیه که معمولاً به سلول‌های عصبی اطراف دهان حمله می‌کنه و می‌تونه باعث شیوع تاول‌های دردناک و پر از مایع روی و اطراف لب‌ها بشه که بهشون تبخال هم می‌گن. این عفونت مادام‌العمره و بیش از دو سوم بزرگسالان در سراسر جهان تا سن ۵۰ سالگی به این ویروس مبتلا می‌شن. ناقلین می‌تونن کاملاً بدون علامت باشن یا شیوع دوره‌ای تاول‌ها رو تجربه کنن؛ این شیوع‌ها اغلب با احساس سوزن سوزن شدن، گرما، خارش یا درد در محلی که تاول‌ها ظاهر می‌شن، همراهه.
سندرم ملکرسون-روزنتال
سندرم ملکرسون-روزنتال یک اختلال عصبی نادره که باعث تورم مکرر در صورت و لب‌ها (معمولاً لب بالا)، زبان شیاردار و فلج صورت می‌شه. با گذشت زمان، این تورم ممکنه دائمی بشه. این سندرم در زنان شایع‌تره و درمانی نداره. اطلاعات کمی در مورد علتش وجود داره اما ژنتیک ممکنه نقش داشته باشه؛ همچنین با بیماری کرون هم مرتبط دونسته شده.
سرطان دهان
سرطان دهان هشتمین سرطان شایع در مردانه و هر سال تقریباً ۲۰۰ هزار نفر رو در سراسر جهان، به ویژه بزرگسالان مسن‌تر، تحت تأثیر قرار می‌ده. تمام قسمت‌های دهان می‌تونن درگیر بشن، از جمله لب‌ها (که قرار گرفتن در معرض اشعه ماوراء بنفش اغلب یک عامله)، زبان، کام، گونه‌ها و لثه‌ها. شایع‌ترین نوع، کارسینوم سلول سنگفرشیه که با مصرف تنباکو و الکل و ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) مرتبطه. علائمی که باید بهشون توجه کرد شامل زخم‌هایی که خوب نمی‌شن، لکه‌های سفید یا قرمز، لق شدن دندان‌ها، خونریزی، مشکل در قورت دادن و کاهش وزن می‌شه.
برفک دهان
برفک دهان – یا کاندیدیازیس دهانی – رشد بیش از حد کاندیدا آلبیکنسه، یک قارچ مخمری که به طور معمول در فلور دستگاه گوارش و پوست ما پیدا می‌شه اما گاهی اوقات می‌تونه تکثیر بشه و عفونت‌های جدی ایجاد کنه. عفونت‌های دهانی در افرادی که سیستم ایمنی سالمی دارن معمولاً خفیفه و با لکه‌های سفید کرکی شبیه «پنیر کاتیج» روی زبان، داخل گونه‌ها، سقف دهان و پشت گلو مشخص می‌شه. برفک در نوزادان که سیستم ایمنی نابالغی دارن، شایعه و می‌تونه در حین شیردهی بین مادر و نوزاد منتقل بشه.
ماکروگلوسی (بزرگی زبان)
ماکروگلوسی یک بیماری نادره که با زبان غیرطبیعی بزرگ تعریف می‌شه و می‌تونه در خوردن، نفس کشیدن، صحبت کردن و رشد دندان و فک اختلال ایجاد کنه. در مواردی که زبان از دهان بیرون می‌زنه، ممکنه زخم‌هایی در نوک زبان ایجاد بشه. این وضعیت می‌تونه مادرزادی باشه – به عنوان یک بیماری مجزا یا مرتبط با اختلالاتی مثل سندرم داون – یا اکتسابی. طیف گسترده‌ای از علل غیرمادرزادی وجود داره، از جمله بیماری‌های خودایمنی و عفونی و اختلالات متابولیک.
